In het begin plaatste men twee reeds bestaande orgels - het grote orgel en het positief - vlak bij elkaar. Het klavier van het ene orgel werd op het klavier van het andere orgel gelegd, en nu kon de organist beide orgels bespelen vanuit dezelfde positie. Dit orgeltype (zoals in Middelburg op de foto) zou de standaard worden in West-Europa. Het positief-orgel werd meestal achter de rug van de organist gezet, en kreeg dan de naam rugpositief. Van nu af aan kon de organist afwisselend hard en zacht spelen, of een soloregister van het ene klavier begeleiden op het andere klavier. Met de voeten werden de bastonen op het pedaal bespeeld. De organist werd een waar éénmansorkest.
Destijds waren orgels de grootse en meest ingewikkelde machines die er gebouwd werden. Tien meter hoog, vijf meter breed en twee meter diep waren normale afmetingen voor kathedraalorgels. Deze ruimte werd volgestouwd met duizenden orgelpijpen en honderden hefbomen, windkanalen en ventielen.
Elk orgel werd apart ontworpen en gebouwd voor een specifieke ruimte. Daarom waren er geen twee gelijk. Maar langzaam aan ontwikkelde zich een prototype waarin alle ervaring en kennis samengevloeide. Het mechanische sleeplade-orgel zoals het in de 16de en 17de eeuw onstond, wordt tot op vandaag nog gebouwd. Al werd vooral de klank in de loop der tijden veelvuldig aangepast aan de mode van de dag.
Koningen in Noord- en Zuid-Europa, die het beste orgel voor hun hofkapel wilden laten bouwen, lieten in de 16de eeuw orgelmakers uit Vlaanderen overkomen.
In Lier waren er de orgelbouwers van de familie Brebos. Zij hadden zo’n faam opgebouwd met het bouwen van orgels, dat ze gevraagd werden aan de hoven van Denemarken en Spanje. In El Escorial (ill. hierboven) liet de godsvuchtige Filip II een nieuw klooster-paleis oprichten om er zijn oude dag te slijten. In de kerk bouwde Gilles Brebos vier orgels. En het schijnt dat, samen met de Spaanse missionarissen, een pater uit Gent naar het pas ontdekte Amerika meetrok, en er het eerste orgel in de Nieuwe Wereld bouwde.
Een andere beroemd Vlaamse orgelbouwersgeslacht die zijn vakkennis exporteerde, waren de familie Langhedul uit Ieper. Op het einde van de zestiende eeuw introduceerden zij een nieuwe orgelstijl in Parijs, en drukten aldus een Vlaamse stempel op de orgelboouw in Frankrijk.
SPELEN MET HANDEN EN VOETEN
Het spelen met handen en voeten tegelijk vergt veel oefening en concentratie van de organist. In de vroegste orgelmuziek met pedaal viel dit nog mee. Er moest er af en toe alleen een ondersteundende basnoot ingedrukt worden. Maar J.S. Bach zag dit anders, en schreef zijn befaamde triosonates waarbij elke hand en ook de voeten een eigen partij toebedeeld kregen. Alleen de beste organisten kunnen dit aan.
ORGEL ALS SYMBOOL
Orgels hebben altijd indruk gemaakt op de mensen. In films en griezelverhalen duiken soms groteske orgels op, bespeeld door gekken, zoals links in het stripverhaal "Het Helse Orgel" van Roger Leloup. Het orgel is dikwijls een symbool van macht. Een nietig persoon laat, eens aan de klavieren en de registertrekkers gezeten, het duivelse orgel donderen. Een macaber voorbeeld is deze cover van TIME Magazine: "Adolf Hitler, Man of the Year 1938".
SPAANSE ESCORIAL
Vroeger mochten orgelbouwers zelf geen kasten bouwen. Ze werden ontworpen door architecten, en gebouwd door schrijwerkers. Gilles Brebos bouwde rond 1580 dus zijn vier orgels (waarvan één op de foto hierboven) van het Spaanse Escorial in kasten die anderen voor hem ontworpen en gemaakt hadden.